8 ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ

Bowen Theory: Θεωρία Συστημάτων Οικογένειας

Η Θεωρία του Bowen διαμορφώθηκε ανάμεσα στο 1957 και το 1975. Συμπυκνώνεται από τον Bowen στις «Οκτώ Έννοιες» (eight concepts). Χονδρικά οι «έννοιες» περιγράφουν καταστάσεις που παρατηρούνται σε όλες τις οικογένειες.

Από το σύνολο των «Οκτώ Εννοιών», οι τρεις πρώτες εξετάζουν σφαιρικά τη λειτουργία της οικογένειας, ενώ οι επόμενες πέντε αναλύουν επιμέρους πλευρές των οικογενειακών διεργασιών. Η Έννοια των «τριγώνων» πρωτοπαρουσιάστηκε το 1957 με τον όρο «αλληλοεξαρτώμενη τριάδα».

Η Έννοια της «πολυγενεαλογικής διαδικασίας μετάδοσης» αποτέλεσε τμήμα μιας ερευνητικής υπόθεσης εργασίας (1955) σχετικά με την εξέλιξη της σχιζοφρένειας. Δεν είχε, όμως, αποσαφηνιστεί μέχρι την περίοδο του 1959-1962, περίοδο κατά την οποία περισσότερες οικογένειες ήταν διαθέσιμες για μελέτη.

Η Έννοια «σειρά γέννησης των αδελφών» δεν είχε τελεσίδικα διαμορφωθεί μέχρι τη δημοσίευση, το 1961, του βιβλίου του Toman, “Οικογενειακοί Αστερισμοί”. Ως το 1963, οι έξι πρώτες Έννοιες είχαν αποκρυσταλλωθεί και ο Bowen τις ονόμασε «Θεωρία Συστημάτων Οικογένειας» (Family Systems Theory).

Δημοσιεύθηκαν τρία χρόνια αργότερα (Bowen 1966) και έκτοτε η διατύπωσή τους παρέμεινε σχεδόν αναλλοίωτη με οριακές μόνο διευρύνσεις του περιεχομένου τους, καθώς και επεξηγήσεις. Το 1975 προστέθηκαν οι δύο τελευταίες Έννοιες «Θυμική αποκοπή» και «Κοινωνική θυμική διαδικασία».

Την ίδια εποχή ο Bowen άλλαξε το όνομα της θεωρίας του, από «Family Systems Theory» σε «Bowen Theory», για να μη συγχέουν τις θέσεις του με τις απόψεις των υπόλοιπων οικογενειακών – συστημικών ρευμάτων. Το 2005, ο Kerr πρότεινε την προσθήκη μιας ένατης Έννοιας υπό τον τίτλο «χρόνιο άγχος».

ΟΙ ΟΚΤΩ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ BOWEN

1. Διαφοροποίηση του εαυτού (differentiation of self).
2. Τρίγωνα, τριγωνοποίηση (triangles).
3. Σύστημα της πυρηνικής οικογένειας (nuclear family emotional system – αναφέρεται και ως “nuclear family emotional process”).
4. Προβολική διαδικασία της οικογένειας (family projection process).
5. Πολυγενεαλογική διαδικασία μετάδοσης (multigenerational transmission process).
6. Θέση αδελφών ή Σειρά γέννησης των αδελφών (sibling position).
7. Θυμική αποκοπή (emotional cut off).
8. Κοινωνική θυμική διαδικασία (societal emotional process – στην πρώτη της μορφή αναφέρεται ως “societal regression, κοινωνική παλινδρόμηση”).

Η διαφοροποίηση του εαυτού.

Η Έννοια δηλώνει ότι ένα πρόσωπο μπορεί να είναι ο εαυτός του, επιτρέποντας στους άλλους να είναι ο εαυτός τους, ενώ ταυτοχρόνως διατηρεί επαφή με τα πρόσωπα κλειδιά του συστήματος, ακόμη και όταν το καζάνι των σχέσεων βράζει. Το αντίθετο της διαφοροποίησης είναι η συγχώνευση. Έλλειψη διαφοροποίησης, συγχώνευση και ανωριμότητα είναι όροι συνώνυμοι.

Τρίγωνα και τριγωνοποίηση.

Ο Bowen διαπίστωσε ότι σε κάθε οικογένεια, υγιή ή πάσχουσα, όποτε υπάρχει μεγάλη ένταση μεταξύ δύο ατόμων, υποχρεωτικά εμπλέκονται σε συναισθηματικό επίπεδο και τρίτοι. Το τρίγωνο θεωρείται ως το μικρότερο σταθερό σύστημα σχέσεων, είτε στην οικογένεια, είτε σε όποιο άλλο κοινωνικό μόρφωμα. Τα «τρίγωνα» δημιουργούνται στις σχέσεις ως ένας τρόπος αντιμετώπισης του άγχους που κουβαλούν μέσα τους οι άνθρωποι.

Το θυμικό σύστημα ή θυμική διαδικασία της πυρηνικής οικογένειας.

Η Έννοια καταγράφει τι συμβαίνει μέσα στον στενό οικογενειακό πυρήνα. Η Έννοια αναλύει τους τρόπους μέσω των οποίων οι γονείς χειραγωγούν αυτόματα ο ένας τον άλλο, καθώς και τα παιδιά τους.

Υπάρχουν οι εξής τρόποι:

-η συναισθηματική αποστασιοποίηση του ζεύγους,

-η συζυγική σύγκρουση,

-η ασθένεια ή η δυσλειτουργία ενός ή και των δύο συζύγων / συντρόφων,

-η δυσλειτουργία ενός ή περισσότερων παιδιών.

Η προβολική διαδικασία της οικογένειας.

Η Έννοια διαπραγματεύεται το πώς οι γονείς προβάλλουν σε ένα ή περισσότερα παιδιά, μέσω των φόβων και των προσδοκιών τους, μέρος της ανωριμότητάς τους, οδηγώντας τα σε κάποια μορφή ανεπάρκειας. Η «Προβολική διαδικασία της οικογένειας» έχει και θετικές πλευρές.

Η πολυγενεαλογική διαδικασία μετάδοσης.

Η Έννοια εξηγεί το πώς το επίπεδο ωριμότητας των απογόνων μιας οικογένειας αποκλίνει στις διαδοχικές γενεές, είτε προς το καλύτερο, είτε προς το χειρότερο.

-Σε κάθε οικογένεια ένα από τα παιδιά εισπράττει το μεγαλύτερο μερίδιο της γονεϊκής ανωριμότητας.

-Η ωρίμανσή του χωλαίνει με συνέπεια να μειονεκτεί ως προς την απόδοσή του στη ζωή, συγκρινόμενο με τα αδέλφια και τους γονείς του.

-Με βάση τον κανόνα ότι οι άνθρωποι επιλέγουν συντρόφους με παραπλήσιο επίπεδο ωριμότητας, είναι πιθανό από το πιο αδιαφοροποίητο παιδί, μέσα σε μερικές γενιές, να προκύψουν απόγονοι των οποίων το επίπεδο ωριμότητας να είναι χαμηλότερο –αν συγκριθεί με αυτό της αρχικής οικογένειας – οι οποίοι ενδέχεται να εμφανίσουν σωματικά ή ψυχικά νοσήματα.

-Αντιστρόφως, από το πιο διαφοροποιημένο παιδί ενδέχεται να προκύψουν πιο ώριμοι απόγονοι.

Η θέση αδελφών ή σειρά γέννησης των αδελφών.

Η Έννοια καταγράφει τη διαφορετική, από την άποψη της λειτουργίας, θέση που κατέχουν τα παιδιά μέσα στην πυρηνική οικογένεια, αναλόγως με:

-τη σειρά γέννησής τους,

-το φύλο τους,

-τη σειρά και το φύλο των αδελφών που προηγούνται ή έπονται κ.λπ.

Η θυμική αποκοπή.

Η Έννοια αυτή εξετάζει γενικά το θέμα της αποτυχημένης χειραφέτησης από την οικογένεια καταγωγής.

Ειδικότερα, αποτυπώνει τις διεργασίες της συναισθηματικής απομάκρυνσης ή και αποκοπής ενός μέλους της οικογένειας, οι οποίες μπορεί να καταλήξουν στην απομόνωσή του από αυτήν.

Η Κοινωνική θυμική διαδικασία.

Η Έννοια της κοινωνικής θυμικής διαδικασίας αποτελεί το σημείο στο οποίο η Θεωρία συνορεύει με την Κοινωνική Ψυχολογία. Η ίδια θυμική δυναμική (συγχωνεύσεις, τριγωνοποιήσεις κ.λπ.) που δρα σε ατομικό και οικογενειακό επίπεδο, επενεργεί και σε μακροκοινωνικό επίπεδο.

Για περισσότερες πληροφορίες διαβάστε το:
ΤΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Εισαγωγή στη Θεωρία Συστημάτων Οικογένειας (θεωρία Βοwen)